09.04.2015 Shtatë minatorë vdiqën në minierën “Sasa” në vitet e fundit, por familjet e tyre nuk mund të vërtetojnë përgjegjësinë e minierës as nëpërmjet gjykatave, por duhet të kënaqur vetëm me dëmshpërblimin në para. Ata janë të frikësuar për të marrë ndonjë hap tjetër pasi që administrata e minierës ka ndërmend të shpërbën edhe sindikatën, që vazhdimisht më pak, e më pak përfaqëson të drejtat e punëtorëve. Pasi shkarkuan zgjidhin udhëheqësve të sindikatave, minatorë të tjerë janë nën presion të vazhdueshëm.
Ditët para Pashkëve, në qendër të Makedonska Kamenica minatorët nga “Sasa”, janë renditur për të marr një gjysmë qengji për festën e madhe krishtere. Kjo për një çast do të zvogëlon varfërinë e tyre dhe t’i bëjë ata të lumtur. Banorë tjerë të qytetit të minierave, të cilët nuk kanë të punësuar në “Sasa” komento me zë se në këtë mënyrë pronarët e minierave i heshtin minatorët, ua marrin zërin në betejën për të drejtat e punëtorëve. Madje thuhet që minatorët zemërbutë, si grupi më i madh në Makedonska Kamenica manipulohen lehtë, sidomos nga partia në pushtet e cila i përdor si votues në zgjedhje.
Prandaj, në qoftë se pyetni qytetarët në këtë qytet minierash prej tetë mijë banorë, për të parashikuar se kush do të fitojë zgjedhjet, pas audio incizimeve të opozitës ku dëgjohen aktivitete kriminale dhe manipulimet politike të pushtetit, ata kanë përgjigjen e njëjtë sikur edhe më parë – partinë të cilën do të votojnë minatorët.
UDHËHEQËSI I SINDIKATËS I GJUNJËZUAR, MINATORËT E FRIKËSUAR
Përshëndetja e famshme “me fat” e shkruar në hyrje të minierës, sikur fsheh fat të keq për minatorët. Të lodhur, të vjetër, të turpëruar dhe të qetë, ata nuk kanë fuqi dhe mënyrë për të realizuar të drejtat e tyre të punës para eprorëve, akoma më pak ti realizojnë kur të nisin ndonjë procedurë gjyqësore. Pikërisht lajmëruesit që kanë zbuluar aktivitete të paligjshme të drejtorëve të minierës, por edhe ata që raportojnë se pronarët e “Sasa” fajësohen për vdekjen e disa minatorëve, vite të tëra nuk mund të fitojnë drejtësi. Të gjitha lajmëruesit dyshojnë në gjyqësor të korruptuar, sidomos tani pas bisedave të përgjuara që janë bërë publike nga opozita, ku kanë kuptuar se si në Shkup “rregullohen” gjyqtarë, prokurorë dhe procese, edhe atë kundër personave të njohur, atëherë çfarë mbetet për qytetet e vogla dhe gjykatat dhe prokurorët vendas, ose për lëndë që hapen nga minatorët dhe familjet e tyre.
Nëpërmjet dy shembujve, dhe të tillë ka shumë, ne do të zhvillojmë një analizë se si minatorë nëpërmjet gjyqit nuk mund të provojë se drejtësia është në anën e tyre, gjegjësisht se autoritetet gjyqësore mbyllin sytë para fakteve dhe qëndrojnë në anën e minierës, e cila është në pronësi të kompanisë ruse “Solvej”.
Në vitin 2011 president i sindikatës u zgjodh minatori Sashe Jovanov. Atëherë sindikata ka pasur 450 anëtarë, por këmbëngulja dhe përkushtimi në betejat e sindikatës e ka rritur anëtarësinë në 580. Me këtë, 80 për qind e minatorëve kanë qenë sindikalistë. Në vitin 2012 në minierë ka vdekur minatori Vojo Stamenkovski. Sipas raportit të inspektoratit të minierave, ai është helmuar me monoksid karboni për shkak të mbrojtjes së pamjaftueshme, që është përgjegjësi e menaxhmentit të minierës. Duke kuptuar faktin se gërmimi i një rrjedhe ku është vrarë Stamenkovski është bërë pa leje, që është në kundërshtim me Ligjin për minerale të dorës së parë, sindikata la nisur procesin për të vërtetuar se menaxhimi i minierës është përgjegjës për vdekjen.
Por në vend të bashkëpunimit me administratën dhe përcaktimin e të vërtetës, dhe me këtë edhe përgjegjësinë për vdekjen, miniera ka ndërprerë komunikimin me sindikatën, gjegjësisht ka vazhduar vetëm me shkrim. Për të izoluar përgjegjësinë, siç tregojnë minatorët për “Fokus”, menaxhimi ka filluar me shtypje mbi anëtarët e sindikatave.
– Mua si lider sindikate më ofruan para, gjegjësisht të fillojnë të më paguajnë çdo muaj një shumë parash për heshtjen time dhe shndërrimin në një kukull të drejtorëve. Praktikisht, kishin për qëllim të qëndroj në pozitën udhëheqëse, por në vend që të mbroj punëtorët, të zbatoj politikën e Drejtorëve. Ashtu deshën të fshehin përgjegjësinë për vdekjen e minatorit – tregon Jovanov.
Me propozimin e tillë të pahijshëm Jovanov nuk është pajtuar, përkundrazi, ai ka intensifikuar aktivitetet e sindikatës. Vdekja e kolegut e ka detyruar të kërkon rroga më të larta, ambulancë të re që tërë kohën do të gjendet në minierën, përmirësim të kushteve të punës, si dhe 150 vende të reja pune për funksionimin normal të minierës “Sasa”, pasi që me numrin më të vogël të minatorëve disa prej tyre shpesh kanë kryer detyra që nuk ju takon sipas kualifikimeve të tyre.
Miniera ka rreth 700 të punësuar, edhe pse 900 janë të domosdoshëm. Për të zvogëluar rezistencën e sindikatës, veçanërisht në lidhje me vdekjen e Stamenkovskit, por edhe për të parandaluar presionet e ardhshme të minatorëve, drejtorët nisën me diskualifikimin e udhëheqësit të sindikatës, sidomos pas suksesit të sindikatës për të rikthyer në punë dy minatorë të larguar nga puna.
Për të provuar legjitimitetin e tij dhe mbështetjen që ka nga minatorët, ndërsa u është përball me një kundërshtim nga “Sasa” që është sindikalist i paligjshëm, Jovanov është dashur të planifikojë një sesion në Kuvend. Këtë edhe ka bërë. Por, dy ditë para sesionit, kur ai ka pasur takim në Shkup me ministrin për Punë dhe Politikë Sociale, Spiro Ristovski dhe kanë folur për gjendjen në minierë, në Makedonska Kamenica është mbajtur sesion për të cilin pretendon se është larguar nga posti në mënyrë të paligjshme.
– Për të më larguar nga funksioni i kryetarit të sindikatës duhet të jetë iniciativë nga së paku një e treta e anëtarësisë, që në këtë rast nuk ka pasur. Dy ditë më vonë, më shumë se 300 minatorë në sesionin tim nuk u pajtuan me dorëheqjen që ofrova. Por përfundimisht, duke iu kërcënuar me vendet e punës, si dhe me premtime për të punësuar anëtarë të familjeve të tyre, dhe do të rrisin rrogat për 20 për qind, drejtorët kanë detyruar minatorët të më shesin dhe të pajtohen me shkarkimin tim – pretendon Jovanov.
I vetëdijshëm se në qoftë se vazhdon me aktivitetet do të kërcënon ekzistencën e minatorëve, por edhe për të ndaluar presionet (atëherë 15 minatorë të cilëve u kanë skaduar kontratat kanë humbur vendet e punës), ai është munduar edhe një herë të mban seancë të Kuvendit, që minatorët të mund të votojnë në mënyrë të fshehtë, edhe pse ju kishin premtuar rroga më të larta vetëm për të kundërshtuar Jovanovin.
Dhe sigurisht që atje ku ka pushtet, nuk ka drejtësi, Jovanovi është detyruar të largohet, dhe në kuvendin në tetor të vitit 2012 është emëruar si zëvendës kryetar i sindikatës, dhe është vendosur që brenda gjashtë muajve të ardhshme të mbahen zgjedhje, të cilat ende nuk janë organizuar. Në këtë mënyrë, sindikata kërce sipas muzikës së administratës. Në ndërkohë, për të larguar rrezikun nga një kthim i mundshëm i Jovanovit, ai është ri-vendosur në një pozitë më të ulët, në një tjetër sektor, Horizont 16, që është gati për të mbyllur. Kështu dyshon se do të mbetet edhe pa punë.
Në qershor të vitit 2013 ai u shpall i tepërt sepse pozita e tij si betonues i hapësirave gropore në sektorin Horizont 830 është anuluar, edhe pse ai këtë pozitë ka me kontratën origjinale, dhe në ndërkohë pasi ka përparuar, ka marr vendim për minatorë me aktivitete ndërtimi, pozitë që nuk anulohet. Ky ka qenë shkaku pse Jovanov ka dorëzuar ankesë gjyqësor në gjyqin në Dellçevë. Duke pasur parasysh se drejtësia ka qenë në anën e tij, gjykata fillimisht nuk ka pasur dilemë dhe ka urdhëruar që të kthehen në punë, dhe kjo është konfirmuar edhe nga Gjykata e Apelit në Shtip.
Por këtu nuk përfundon agonia e Jovanit. Ai është përball me një ndalesë për hyrje në minierë, të cilën ia kanë komunikuar siguruesit e portës. Domethënë është detyruar që të dorëzon padi të re për mos-zbatimin e vendimit të gjykatës. Pastaj, për arsye të paqarta ndodh një ndryshim. E njëjta gjykatë në Dellçevë tani pretendon se nuk e ka kuptuar vendimin e mëparshëm, gjegjësisht nuk duan të pranojnë faktin se me tepricën teknologjike është anuluar vendi i punës ku Jovanovi është punësuar fillimisht, e jo vendin e punës që e ka pasur në momentin kur e kanë larguar nga puna. Tani lënda është në Gjykatën e Apelit në Shtip. Në ndërkohë, që mos të shkon në punë dhe që ta qetësojnë, miniera ia jep pagën bazë dhe i ka urdhëruar të kryen kontrollet
Sistematike, të siguron certifikatën e sigurisë, i japin disa pushime vjetore, vetëm që të jetë jashtë nga miniera, duke u frikësuar se përsëri mund të organizon punëtorët nëpërmjet sindikatës.
ME PARA HESHTIN FAMILJET E MINATORËVE?
Rasti i Jovanovit tregon se lajmëruesit e veprimeve të paligjshme nuk kanë mbrojtje ligjore dhe që më të fuqishmit mund të ndikojnë në vendimet gjyqësore. Një shembull i ndryshëm, por në kontekst të asaj që minatorët vështirë mund të provojë të vërtetën nëpërmjet institucioneve gjyqësore është edhe rasti me minatorin vdekur. Familja Ivanovski disa vite mundohet të provon se vdekja e minatorit Divanis Ivanovski është faj i udhëheqësisë së “Sasa”. Ai ka vdekur në maj të vitit 2011, gjatë rrëzimit të bllokut derisa është gërmuar dhe është kryer një proces i njohur si nën-ndërtim.
Pas ngjarjes tragjike inspektorati ka konstatuar se, sipas rregullores për eksploatim të nëndheshëm, askund nuk është paraparë ai lloj i nën-ndërtimit, që do të thotë se dikush duhet të jetë përgjegjës që ka lejuar minatorët të veprojnë ashtu. Sipas raportit, nën-ndërtimi është kryer në vende të palejuara, dhe nuk është përdorur pajisja përkatëse për mbrojtje. Familja Ivanovski supozon se kjo është bërë për të kursyer shpenzime, madje thonë se ka pasur një ndalesë për nën-ndërtim të territorit ku ka ndodhur aksidenti.
– Babai im ishte i punësuar si shpues manual me çekan dore, që domethënë se nuk është dashur të dërgohet për të kryer një detyrë të tillë. Ky është gabimi i parë i administratës. Pastaj, në atë hapësirë aspak nuk ka pasur kushte për nën-ndërtim, dhe dështimi i tretë para cilit përgjegjësit kanë mbyllur sytë është se ka pasur ndalesë për të ndërhyrë në atë pjesë të rrezikshme. Por asnjë nga këto nuk është e mjaftueshme për autoritetet hetuese për të përcaktuar përgjegjësinë e drejtorëve të minierës – thotë Dejan Ivanovski, i biri i minatorit të vdekur.
Që dhimbja të jetë akoma më e madhe, pas kontrollit të kryer në teren Prokuroria publike në Dellçevë jep njoftim me një fjali ku thuhet se nuk ka elemente të një krimi që duhet të ndiqet sipas detyrës zyrtare dhe për këtë arsye nuk do të vazhdojnë me hetimin. Kjo do të thotë se prokuroria dëshiron të mbyllë çështjen si një aksident dhe kaq. Madje familja Ivanovski tregojnë se disa përfaqësues të prokurorisë i kanë paralajmëruar se në një gjyqësor të tillë të korruptuar është më e mirë të marrin pagesë për dëmin, të marrin paratë dhe të harrojmë për përgjegjësinë e drejtësisë gjyqësore të punëdhënësit.
Kjo, megjithatë, nuk ka qenë e mjaftueshme për familjen Ivanovski, sepse për ta parat që ju takojnë nuk kanë lidhje me përgjegjësinë penale. Edhe pse ata janë katër anëtarë të familjes dhe kanë marr 70 mijë euro, ende nuk mund të pajtohen me faktin se askush nuk do të mbahet përgjegjës për marrëdhënie jo-profesionale me minatorët dhe ekspozimin e tyre ndaj rrezikut. Prandaj kanë nisur procedura kundër minierës “Sasa” dhe kundër drejtorit duke shpresuar se ndonjëherë do të arrijnë të provojnë se dikush tjetër është fajtor për vdekjen e minatorit, e jo që ka qenë aksident. Përveç kësaj, ata shpresojnë se shembulli i tyre do të inkurajojë familjet tjera që kanë të afërm të vrarë, që tani heshtin pas marrjes së kompensimit. Edhe pse dokumentacioni është dorëzuar në mars të vitit të kaluar, një vit Prokuroria Publike nuk flet edhe pse provat janë të dukshme.
Edhe qendra e Zyrës së Prokurorit Publik është deklaruar për rastin se prokuroria lokale në Dellçevë ka nxituar me përfundimin se askush nuk është përgjegjës dhe se nuk ka elemente të veprës penale. Kjo do të thotë se nuk janë marrë në konsideratë të gjitha faktet, që natyrisht krijon dyshim për korrupsion ose ndikim të disa prokurorëve të fuqishëm. Statistikat tregojnë se nga gjithsej shtatë raste me vdekje në dhjetë vitet e fundit, në pesë prej tyre, prokuroria ka të njëjtin informacion që nuk do të vepron, edhe pse minatorët argumentojnë se përgjegjësia është e qartë dhe e lehtë për ta provuar, dhe është përgjegjësi e menaxhmentit të “Sasa”.
– Procedurat e autoriteteve gjyqësore tregojnë se ata janë ose të shurdhët e të verbër ose të paguar, tjetër nuk ka. Të gjithë në minierë e kuptoj pse minatorët vuajnë dhe kush është përgjegjës, por akoma më e qartë është se dikush mbron drejtorët, të cilët me dëmshpërblime në para amnistohen nga përgjegjësia – të revoltuar tregojnë nga familja Ivanovski.
Por a është e saktë logjika që duhet paguar dëmshpërblim, dhe mos të merren masa paraprake? Llogaritja e përafërt tregon se nëse një familje është paguar prej 50 deri në 100 mijë euro, dhe në vitet e fundit ka disa të tilla, domethënë që miniera ka
shpenzuar rreth gjysmë milionë euro, para me të cilat më parë është mundur të investohet në sigurimin e kushteve për punë, dhe në këtë mënyrë të shpëton jeta.
XEHE MINOHEN PA KONTROLL
Këta dy shembuj tregojnë qartë se drejtësia gjyqësore për minatorët është më thellë e fshehur edhe nga xehet që ata i gërmojnë çdo ditë. “Sasa” është e njohur për gërmim të xeheve të plumbit – zinkut, kurse herë pas here shfaqen argjendi dhe metale të tjera. Minatorët tregojnë që kohët e fundit gërmohen vetëm xehe me yndyrë ose me përfaqësim të metaleve nga shtatë, tetë deri 10 për qind. Është e paqartë se pse nuk eksploatohen edhe xehet që kanë më pak, tre deri katër për qind. Ndërkohë, vazhdojnë largimet nga vendi i punës për minatorët, veçanërisht ata që angazhohen me kontratë me kohë të caktuar të punës, kurse ata, të mësuar nga praktika, nuk kanë fuqi të kërkojnë drejtësi në gjykatë.
Edhe pse gjatë shitblerjes së minierës me kontratë ishte paraparë të ketë 900 punonjës, megjithatë, sipas politikës së biznesit, kjo shifër është e paarritshme. Për këtë shkak bashkëbiseduesit tanë tregojnë që ndodh që shumë minatorë të angazhohen në pozita për të cilat ata nuk janë të kualifikuar, e kjo do të thotë vetëm rrezik dhe gërmime jocilësore. Madje ekzistojnë informacione dhe dyshime në mesin e të punësuarve që prodhimi i plotë nuk tregohet në dokumentacion. Përmendin që askush nuk e di numrin e saktë të kamionëve që nxjerrin xehe, e as sa janë fitimet.
Pikërisht në këtë Jovanov dhe Ivanovski e shohin shkakun se pse sindikata është dashur të shuhet, kurse disa minatorë të largohen na vendi i punës – për të zvogëluar reagimet e zëshme dhe që mos të ketë njeri që të kundërshton pronarët.
Paga bazë e minatorëve është rreth 25 mijë denarë. Për të arritur shumën më të mirë prej 35 mijë, e cila do të ishte e përshtatshme për punën dhe rrezikun e tyre, ata duhet të kenë disa ndërrime dhe kujdestari nate në fundjavë ose festa. Ajo që është karakteristikë për minatorët e “Sasa”-s është që pas eliminimit të Jovanovit nga sindikata, ata janë kthyer në punëtorë të heshtur. Të frikësuar për ekzistencën nuk mund të ndjekin shembullin e minatorëve të tjerë, si ato të “Toranica”-s, e të mbrojnë të drejtat e tyre nëpërmjet protestave. Edhe më tepër, kur përballen me lëvizje hakmarrëse të drejtorisë. Në mend i kanë rastet kur kolegë kanë mbetur pa punë derisa kanë qenë në pushim mjekësor apo kur dikush është sëmurë, në vend që të transferohet në postin e duhur, ai është larguar nga puna. Thjesht, lufta për ekzistencë i detyron minatorët të heshtin dhe të vënë jetën në rrezik çdo ditë. Prandaj, minatorë, me fat!
MINIERA ËSHTË BURIM KRYESOR I EKZISTENCËS
Përveç minierës “Sasa” në Makedonska Kamenica ka dy konfeksione me nga rreth 150 të punësuar dhe dy kompani të ndërtimit me nga rreth dhjetë të punësuar. Ata janë motori kryesor i ekonomisë në qytet. Por ata nuk mund të plotësojnë nevojat e të rinjve të cilët shpërngulen pa ndalë. Statistika e thjeshtë tregon që deri para disa viteve në shkollën fillore janë regjistruar edhe nga 150 nxënës të klasës së parë, tani vetëm një klasë me 40 nxënës.
JOVANOV ËSHTË LARGUAR NGA TË GJITHA ORGANET E MINIERËS
Sashe Jovanov jo vetëm që nuk është larguar nga posti i udhëheqësit të sindikatës, por atij i është pezulluar anëtarësimi edhe në sindikatë me atë që miniera nuk i ka ndalon shumën për anëtarësim nga rroga, tërë kjo pa kërkesë të tij ose pa e informuar atë. Por ai është larguar edhe si anëtar në Bordin Ekzekutiv. Kur ka kërkuar shpjegim me shkrim pse është larguar nga bordi, ka marrë përgjigje që pas atij vendimi janë rreth 30 anëtarë, edhe pse ai dyshon që nënshkrimet e tyre janë falsifikuar. Për këtë ka informuar Sindikatën qendrore për industri, energjetikë, dhe miniera në Shkup (SIEM), që ka marrë qëndrim kundër tij, që është shkarkuar në mënyrë legjitime. Jovanov thotë që SIEM nuk ka pasur tërë dokumentacionin para vetes kur ka marrë vendimin.
– Pres që SIEM të jap deklaratë se si jam shkarkuar dhe në çfarë bazë? A është shantazhuar dhe presionuar edhe ajo sindikatë që të pranojë atë, që është praktikisht e paligjshme – pyet Jovanov.
PRIVATIZIMI I “SASA” ËSHTË I DISKUTUESHËM?
Gjykata Supreme para disa ditësh solli vendim me të cilën konfirmoi që privatizimi i minierës “SASA” është i ligjshëm, edhe pse më herët gjykata në Koçani dhe Gjykata e Apelit në Shtip e anuluan sepse ka pasur shumë kundërthënie. Mosmarrëveshja u nis nga ish-pronari Blazho Tasev, biznesmen nga Sllovenia dhe drejtohej kundër Kuvendit të kreditorëve. Pas marrjes së minierës nga Tasev, pronar u bë kompania ruse “Solvej”.
Autor: Ljubisha ARSIÇ
“Transparency International Maqedoni zbaton projektin “Përfaqësimi për mbrojtje të parashtruesve përfshirë edhe mediat dhe shoqërinë qytetare”, të mbështetur nga Ambasada e Mbretërisë Holandë. Artikujt investigativ janë përgatitur në kuadër të projektit megjithatë nuk i pasqyrojnë qëndrimet e Ambasadës së Mbretërisë Holandë”.
