Укажувачите се соочуваат со различни ризици коишто варираат од одмазда на нивните работни места до правни битки и физички закани. Многу од нив се обраќаат кон професионални организации за да добијат помош на безбеден начин.
Откако Френсис Хауген на почетокот од октомври се појави како укажувач во врска со Фејсбук, нејзиното име беше секаде присутно. Таа ги сподели своите наоди – дека технолошкиот гигант наводно го става профитот над безбедноста на корисниците – со медиумите и законодавците ширум светот.
Но, пред да го открие нејзиниот идентитет, Хауген правно се консултирала со непрофитната организација Whistleblower Aid. Организацијата обезбедува бесплатно правно застапување, како и дополнителни услуги како тренинг за медиуми и безбедни комуникациски уреди. За многу луѓе, организациите кои им помагаат на укажувачите се првите контакт точки кои ги откриваат компаниите и владините агенции на најбезбеден начин.
Заканите за укажувачите може да варираат од социјално изолирање, тужби, дури и убиства, сѐ зависно од законодавството на државата и како се спроведува.
САД има релативно силни закони како што е Дод-Франк Актот како реакција за време на финансиската криза во 2007-2009 година. Законот воведе програми кои им даваат право на подобните корпоративни укажувачи награда. Исто така, им забранува на работодавците да се одмаздуваат на своите вработени кои споделиле информации.
Во Европската Унија, исто така, се зголеми свеста за важноста на укажувачите. Пред две години беше донесена Директивата за заштита на укажувачите. Земјите-членки имаат рок до 17 декември да создадат национални закони кои се усогласени со оваа директива, но ниедна досега не го сторила тоа.
„И покрај силната заштита и средствата против одмазда, укажувачите сè уште можат да се соочат со одмазда“, изјави Сири Нелсон, извршен директор на Националниот центар за укажувачи. Непрофитната организација со седиште во Вашингтон обезбедува ресурси на укажувачите и ги насочува до адвокати.
Дури и во регионите кои имаат законска регулатива, на многу укажувачи им требаат насоки како да постапат.
Важниот дел е да се побара оваа помош што е можно поскоро, изјави Мари Теракол, координаторка на проектот за укажувачи во Транспаренси Интернешнл. Организацијата има центри за застапување и правни совети (ALAC) ширум светот за да им помогне на луѓето да пријават корупција.
Овде, потенцијалните укажувачи можат да ги научат основите – не комуницирајте за вашите планови на работните уреди или работниот Wi-Fi – но исто така добиваат правен совет за нивните можности.
„Се работи за тоа да им се помогне да донесат информирана одлука и да ги водиме низ процесите за да го направат тоа безбедно“, изјави Теракол.
Барање помош во држави кои немаат закони за заштита
Кога банкарскиот менаџер Гасим Абдул Карим бил уапсен за помагање во разоткривањето на корупциска шема поврзана со владата на Малдивите, Транспаренси Интернешнл Малдиви го бранеше на суд. Тој сè уште беше осуден, но доби блага казна, што значеше дека не треба да одлежува повеќе време.
ALAC, исто така, подготви нацрт-закон за заштита кој беше усвоен во 2019 година.
Платформата за заштита на укажувачите во Африка (PPLAAF), исто така, мора да ги приспособи своите услуги според земјата во која работи. Додека случаите во Јужна Африка може да бараат повеќе насоки на правниот фронт, случаите во места како Конго (ДРК) може да бараат организација да евакуира семејства за неколку недели.
„Укажувачите се насекаде изложени на ризик, но во Африка е уште полошо бидејќи може да го изгубите животот или некој од вашето семејство или близок може да биде физички повреден“, изјави Габриел Бурдон-Фатал, проект менаџер во PPLAAF.
Од витално значење е да се поддржат оние кои ги преземаат овие ризици за да се подигне свеста и да им се олесни на другите луѓе да укажат, изјави тој.
На пример, кога Жан-Жак Лумумба, банкар од Конго, ја разоткрил корупцијата поврзана со семејството на поранешниот претседател Џозеф Кабила, приказната доби многу привлечност.
„Додека некој не укажа, терминот „укажувач“ не беше навистина познат во ДРК“, изјави Бурдон-Фатал. „Откако Лумумба го направи тоа со таква храброст, терминот „укажување“ стана широко распространет и многу други укажувачи пристапија напред.“
Подготовка за непознатото
Иако овие организации можат да бидат корисни, а во некои случаи и да спасат животи за укажувачите, Нелсон од Националниот центар за укажувачи верува дека тие се исто така предност за луѓето кои сè уште не го направиле чекорот да ги разоткријат неправилностите.
Таа ги охрабрува сите да останат информирани за проблемот и да ги читаат достапните ресурси.
„Тоа е нешто како вежба за пожар. Знаете што да правите во случај на вонредна состојба, иако не планирате за тоа“, изјави таа. „Укажувањето може да му се случи на секого.“
Извор: https://www.dw.com/en/where-can-whistleblowers-go-to-get-help/a-59768768
